Figure misli

U figure misli spadaju one stilske figure prenesenog značenja koje se u stihu ili rečenici odnose na širi smisao onoga što je rečeno i deluju na veću celinu od reči.

Njima se ističe i naglašava smisao pesničkog izražavanja.

U grupu figura misli spada 9 stilskih figura, a to su:

• antiteza
• slovenska antiteza
• gradacija
• hiperbola
• ironija
• litota
• oksimoron
• paradoks
• poređenje

Antiteza

Antiteza (grč. antíthesis = suprotnost) je stilska figura poređenja pojava ili predmeta po suprotnostima..

Antiteza je suprotnost figuri poređenja jer se njenim korišćenjem ističe značenje suprotstavljenih pojmova, odnosno naglašava se suprotnost.

Primeri:

„Tresla se gora, rodio se miš.“

Više informacija o antitezi >>

Primer:

„Ljubav je tako sama i tako puna sveta.
Ljubav je svetionik i spaseni pomorac.“ – Hana, Oskar Davičo

Primer iz narodne pesme koja je prepuna poređenja po suprotnostima:

„Al’ da vidiš čuda velikoga:
Što Momčilu bilo do koljena,
Vukašinu po zemlji se vuče;
Što Momčilu taman kalpak bio,
Vukašinu na ramena pada;
Što Momčilu taman čizma bila,
Tu Vukašin obje noge meće;
Što Momčilu zlatan prsten bio,
Tu Vukašin tri prsta zavlači;
Što Momčilu taman sablja bila,
Vukašinu s aršin zemljom vuče;
Što Momčilu taman džeba bila,
Kralj se pod njom ni dignut ne može.“ – Ženidba kralja Vukašina, narodna pesma

Slovenska antiteza

Najčešće se nalazi u narodnoj poeziji slovenskih naroda pa je tako i nastao njen naziv – slovenska antiteza.

Složenija je figura od same antiteze jer se sastoji od tri dela:

1. slikovitih pitanja ili tvrdnji
2. više krivih, odnosno negativnih odgovora
3. tačnog odgovora

Antiteza je vrlo često korišćena u srpskoj narodnoj poeziji, a ovo je jedan od najlepših primera:

„Oj punice, đevojačka majko!
Ili si je od zlata salila?
Ili si je od srebra skovala?
Ili si je od sunca otela?
Ili ti je Bog od srca dao?“

Zaplaka se đevojačka majka,
A kroz suze tužno govorila:
„Mio zete, Milić-barjaktare!
Niti sam je od zlata salila,
Niti sam je od srebra skovala,
Niti sam je od sunca otela,

Veće mi je Bog od srca dao:
Devet sam ih takijeh imala,
Osam ih je udomila majka,
Nijedne ih nije pohodila,
Jer su jadne roda urokljiva,
Na putu ih ustrijeli str’jela.“ – Ženidba Milića Bajraktara, narodna pesma

Više informacija o slovenskoj antitezi >>

Gradacija

Gradacija (lat. gradatio = vrhunac) je stilska figura kojom se ređaju utisci ili osećanja, od slabijeg stupnja prema jačem stupnju (jak, jači, najjači utisak) ili obrnuto (slab, slabiji, najslabiji utisak).
Najviši stupanj gradacije je klimaks (grč. klimaks = ljestve), dok je najniži antiklimaks.

Primer:

„Sve više sam, sve luđe sam,
sve tuđe i sve tužnije,
sve tamnije, sve sramnije,
sve biva ružnije.
Sve hladnije, sve gladnije,
sve ledenije,
samoća prazna, jesenja,
a biva sve jesenije“ – Jesenja samoća, Miroslav Krleža

Više informacija o gradaciji >>

Hiperbola

Hiperbola (grč. hyperbole = prebacivanje, preterivanje) je stilska figura preuveličavanja, preterivanja, a koristi se radi jačeg utiska ili isticanja važnosti.

Primer:

„Kad je viđeh đe se smije mlada, svijet mi se oko glave vrti.“ – Gorski vijenac, Petar P. Njegoš

Više informacija o hiperboli >>

Ironija

Ironija (grč. eirōneá = ismejavanje) je stilska figura u kojoj je prikriveno pravo značenje reči ili je značenje suprotno doslovnom značenju izrečenog ili napisanog, što znači da se zasniva na suprotnosti između onoga što se misli i onoga što se govori.

Koristi se kao prikriveno ismejavanja ili kao prekretnica u nekom opisu događaja kada se željeni ishod razlikuje od stvarnog ishoda (ironija slučaja ili sudbine).

Primer:

„Lijepo li ova sablja čita,
Divno li nas danas razgovori!
Amanati, đe nauči tako,
Jesu li te u Mljetke šiljali?“ – Gorski vijenac, Petar P. Njegoš

Litota

Litota (grč. litótēs = uprošćavanje) je stilska figura kojom se želi umanjiti pravo značenje izraza na način da se zameni slabijim, suprotnim ili negativnim izrazom. To je figura suprotna hiperboli (preuveličavanje).

Primer:

Nisi bio u krivu, umesto, bio si u pravu.

Oksimoron

Oksimoron (grč. oxýs = oštar, oštrouman i mōrós = tup, glupav) je stilska figura spajanja dvaju nespojiva, proturečna pojma odnosno antonima.

Njime se opisuju iracionalna stanja i složene situacije, a njegove se sastavnice ne mogu tumačiti doslovno jer tada gube smisao. Jedna je od omiljenih stilskih figura u književnosti jer potiče na razmišljanje.

Primeri oksimorona često se nalaze u naslovima književnih dela:

Zimsko letovanje (Vladan Desnica), Poznata neznanka (A.G. Matoš), Cvetovi zla (Šarl Bodler).

Paradoks

Stilska figura (grč. parádoxos = protiv očekivanja) kojom se izriče proturečnost nekoj opšteprihvaćenoj tvrdnji ili mišljenju, naziva se paradoks.

Od ironije i oksimorona se razlikuje po tome što ne iskazuje proturečje, već samo nesklad. Jedan od najpoznatijih paradoksa izrekao je grčki filozof Sokrat kada je navodno rekao: „Znam da ništa ne znam.“

Jedan od dobrih primera paradoksa je Volterovo delo Kandid, u kojem je život glavnog junaka Kandida praćen brojnim nesrećama no on i dalje smatra sve oko sebe savršenim.

Poređenje (komparacija)

Poređenje (lat. comparatio = upoređivanje, poređenje) je stilska figura misli kojom se bića, predmeti ili pojave poređuju na osnov neke zajedničke osobine i to na način da se nešto manje poznato upoređuje s nečim opštepoznatim, lako razumljivim kako bi onaj koji sluša ili čita shvatio nešto što mu nije poznato.

To je jedna od najčešćih korišćenih stilskih figura, a sastoji se od tri dela:

1. predmet poređenja (manje poznat pojam)
2. poredbena reč (kao, poput, nalik…)
3. predmet s kojim se poredi (opštepoznat pojam)

Primer:

„Moja zemlja propasti neće
iz smrti za slobodu, sloboda uvijek niče,
kao što iz cvijetnog sjemena mora nići cvijeće,
i kao što se iz gnijezda uvijek izleže ptiče!“ – Verujem, Desanka Maksimović