Prvi pogled obrađena lektira književnika Šiška Menčetića. Lektira sadrži detaljan prepričani analizu pesme, analizu dela, književne elemente i beleške o piscu, sve potrebno za kvalitetnu obradu i aktivno sudelovanje u nastavi.
Pročitajte kompletnu pesmu Prvi pogled >>
Analiza dela
Prvi pogled je najpoznatija pesma renesansnog pesnika Šiška Menčetića. Šiško Menčetić je bio dubrovački vlastelin i pesnik, najpoznatiji predstavnik Dubrovnika iz vremena renesanse, kada je književnost u pitanju. Živeo je od 1457. do 1527. godine, a u jednom periodu svog života je bio čak i knez Dubrovačke republike.
Šiško Menčetić je, prema svojim sklonostima, živeo život pun avantura, priklonjen slobodnom i neobuzdanom životu. Njegova poezija je imala mahom ljubavne motive u kojoj se ogledao uticaj pučke (narodne) pesme, ali i petrarkističke poezije, čiji se uticaj duboko urezao u dubrovačko pesništvo.
Prvi pogled je pesma koja na najbolji način iskazuje osobenost i umeće pevanja Šiška Menčetića. Osnovni motiv u ovoj pesmi je ljubav na prvi pogled. Lirski subjekat je očaran jednom gospojom i emocijom koja se u njemu javila kada je prvi put ugledao. Nakon što je lirski subjekat ugledao osobu u koju se istog trena zaljubio, slede opisi uticaja njene lepote na njega, a na samom kraju pesme i utisak koji na njega ostavlja njen nestanak s prozora na kojem je ugledao, i žaljenje za neuzvraćenom ljubavi.
Pesma Prvi pogled je ispevana u stihu koji je poznat kao dvanaesterac ili aleksandrinac. Broj slogova se ne menja od početka do kraja pesme, uvek ostaje ujednačen, što znači da je u pitanju silabički stih. U pesmi je prisutna parna dvostruka rima na sredini i na kraju stihova. Ujednačenim brojem slogova i parnom dvostrukom rimom, u pesmi Prvi pogled je postignuta izuzetna ritmičnost i muzikalnost pesme.
Pesničke slike u pesmi Prvi pogled mogu se podeliti u tri osnovne:
- Javljanje ljubavi
- Opčinjenost lepotom gospoje
- Tuga koja se javlja u odsustvu gospoje
Književni elementi
Književni rod: lirika
Književna vrsta: lirska pesma
Umetnički pravac: renesansa
Stih: aleksandrinac (dvanaesterac)
Vreme radnje: neodređeno
Mesto radnje: neodređeno
Tema: ljubav na prvi pogled, opčinjenost ženskom lepotom i lepotom života
Ideja: lepota i neuzvraćena ljubav bole
Analiza pesme
Pesma počinje strofom:
Zoviješe zora dan, a slavno prolitje
Travicu drobnu van, zeleni list i cvitje,
Ja kad bih uhićen od ove gospoje,
Ke obraz nakićen u slavu vas poje.
U prvoj strofi pesme, pesnik nam daje sliku godišnjeg doba i doba dana kada se njegova ljubav javila, tj. trenutak kada je bio uhićen od ove gospoje. To je bilo u proleće, dobar travice, zelenog lišća i cveća, doba svitanja, kada zora zovješe dan dakle na samom početku jednog prolećnog dana odnosno u rano prolećno jutro.
Kroz ove slike prirode, epitete, kao i personifikovanu zoru koja zove dan, pesnik nam dočarava prijatan momenat u kome će se desiti nešto još prijatnije. U spokoju i vedrini prolećnog jutra, njegova duša će biti ushićena divnim prizorom ženske lepote, koja se, po njegovim opisima, direktno vezuje za lepotu tog posebnog prolećnog jutra, kao i uopšte, lepotu tog trenutka.
Probudivši se, lirski subjekat je, kao po običaju, došetao do prozora da pogleda na ulicu. U tom trenutku, dešava se, kao nikada do tada, prijatan i iznenađujući prizor. Slika koju je tog jutra video sa prozora, bila je očaravajuća. U susednoj kući, preko puta, pored prozora a pred ogledalom, sedela je gospođa čije je lice blistalo od neke unutrašnje sreće. Pesnik dalje daje opise njene lepote. Ona je u beloj haljini, ima plavu kosu, belo grlo i lepša je od vile. Kada ga je ugledala, prosula je brzo kosu niz bijelo grlo a potom, ostavivši samo dva prama od zlata na čelu, kosu zavila u venac da na vetru ne leprša.
Svi ovi motivi dešavaju se na unutrašnjem planu, kao na planu emocija i unutrašnjeg raspoloženja duše koje se rečima pretače u elokventne opise ženske lepote i uticaja iste na sopstvo lirskog subjekta. Na spoljašnjem planu, uviđamo uticaj petrarkističke poezije koji se ogleda upravo u ovakvim odabirima motiva i njihovom razvijanju u pesmi.
Karakterističan petrarkistički motiv jeste i sam kraj pesme, odnosno, nestanak drage. Na samom kraju pesme, dolazi trenutak koji će lirskog subjekta razočarati. Nakon iznandnog usrećenja prizorom kojeg vidi, i naletom emocija kojeg je izazvao taj prizor, gospođa ustaje i, kako pesnik kaže, obazrevši se hitro kao jelen, nestaje u dubini sobe. Ona odlazi, a taj momenat pesnika ispunjava neizmernom gorčinom i on ostaje da gleda u prazan okvir susednog prozora.
Koliko njen odlazak potresa pesnika, vidimo u njegovom lirskom iskazu gde navodi kako ga ispunjava pelin i čemer. Osećaj gorčine zbog odusustva faktora koji ga ispunjava, a to je u ovom slučaju bila lepa plava gospođa, za njega predstavlja tragičan trenutak u kome se u potpunosti gubi punoća života. U tom trenutku za njega više ne postoji ostatak prolećnog dana, niti vedrina jutra, već ga ispunjava gorčina koju ne može da savlada i kojom se pesma i završava, što nam nagoveštava da je njegovo unutrašnje stanje praznine, gorčine, beznađa, tuge i čemera ostalo trajno.
Uticaj petrarkističke poezije se ogleda u velikoj ljubavi, i idealizovanju ženske lepote, a naposletku, kao i kod Petrarke, voljena osoba nestaje, a pesnik ostaje sam, pateći u sebi. A to nije ništa drugo nego poznati postupak u izražavanju ljubavnih osećanja koje je primenjivao Petrarka i koji su od njega preuzimali njegovi sledbenici, koji su kasnije nazvani petrarkistima, između ostalih i Šiško Menčetić.
Ono što je još važno napomenuti za pesmu Prvi pogled Šiška Menčetića, jeste ono što se dešava na formalnom, u prvom redu na stilsko-jezičkom planu. Uzimajući u obzir da je pesma pisana u 16. veku, a da je mesto nastanka Dubrovačka republika, a autor pripadnik vlastele, veoma je važno reći da je pesma pisana na narodnom jeziku tj. na starom dubrovačkom govoru obojenom ikavicom. To vidimo po rečima: viditi, pribilu, vitri, lip… U pesmi Prvi pogled se, takođe, može nazreti i uticaj lirske narodne pesme. Na to ukazuju neki od stereotipa preuzeti iz folklornog stvaranja, na primer sintagme: lepša od vile, belo grlo…
Uopšteno govoreći, Šiško Menčetić je u pesmi Prvi pogled spojio lepotu renesansne dubrovačke književnosti, obojene narodnim jezikom, a obogaćene, u to vreme neizostavnim, petrarkističkim motivima.
Beleške o piscu
Šišmundo Menčetić (poznat pod imenom Šiško Menčetić) je rođen 27. februara 1458. godine u gradu Dubrovniku (današnja Hrvatska), Republika Ragusa, kao deo plemićke porodice Menčetić (Menze).
Mladost je proveo raskalašeno i razuzdano; njegovo ime se često spominje u pravnim dokumentima dubrovačkog arhiva. Na sudu je optužen za incidente koje je često radio na gradskim ulicama, uključujući i uznemiravanje raznih vlastelinskih žena. Služio je u dubrovačkoj vladi na raznim položajima. Kao dvadesetogodišnjak ušao je u Dubrovačko malo veće, a dva puta (1521. i 1524.) bio je vojvoda Republike Raguze. Menčetić se oženio 1497. kada je imao 40 godina.
Pripada prvoj generaciji hrvatskih lirskih pesnika, a većina njegovih pesama (ukupno 512) sačuvane su u Ranjinoj Miscellani, gdje je on najzastupljeniji pesnik.
Za razliku od Džore Držića, Menčetićev opus sadrži duže lirske naracije, a lirski subjekt je direktniji, jači, lascivan i erotizovan, a naglašena je tema i senzualnost uzvraćene ljubavi. Najistaknutiji uzor je Frančesko Petrarka, što Menčetića, uz Đore Držića, čini prvim hrvatskim petrarkistom. Pripadao je Strambotistima, koji su se odvojili od određenih petrarkanskih ideja; došlo je do značajnog nedostatka neoplatonizma, senzualnost je postala izraženija kako su se pesnici približavali narodnim oblicima (stramboto, rispeto). Većina opusa, međutim, tematski nasleđuje petrarkizam – opisuju se lepota i uživanja pesnikovog miljenika, ali se u nekoliko pesama Menčetić odvojio od klasičnog petrarkizma slaveći sreću ljubavnika čije su molbe prihvaćene.
Osim petrarkijskih elemenata, Menčetićev opus demonstrira jasno uočljive elemente srednjovekovne poezije, bilo u smislu provansalske trubadurske lirike i motiva ropstva, bilo u smislu leksičkih uticaja nemačke kulture (Minnesang). U dve Menčetićeve pesme može se pronaći leksema frava,koja potiče od starovisokonemačke frouve (poveri nemačkoj Frau): „Goraše sija raj pred tom fravom“ i „Pjesance, kad si na skut te frave“. Tu je i uticaj narodnih motiva, koji je bio rasprostranjen u srednjem veku, pojačan uticajima strambotizama.
Pesme je obično pisao na pisaćoj mašinin sa dve rime; dodekaedar sa neprelaznom rimom i sekundarnom cezurom posle trećeg i devetog sloga, sa glavnom cezurom posle šestog sloga (npr. koja čita | sej pesme ||, molim | veselo), sa izuzetkom tri pesme sa meračem od 15 slogova, i pesma „Isusu na krstu“ napisana na dodekasilu u stilu Marulića sa prelaznom rimom.
Njegove pesme uglavnom sadrže ljubavne motive, često u akrostihu sa imenima žena kojima su pesme bile posvećene, ali postoje i brojna satirična i moralna promišljanja, kao i 11 verskih pesama posvećenih Isusu. Dominantni tip je deklarativna ili dijaloška, odnosno apelativna pesma, izuzetak su pesme poput „Zoviješe zora dan“. Tri pesme su pisane u „ženskom glasu“, u kojima je pripovedač žena, a odlikuju se jednostavnim pesničkim jezikom, ženskom požudnom čežnjom za ljubavnikom u njegovom odsustvu i simulacijom pisane komunikacije.
U prvoj tematskoj celini pojavljuju se pesme poput „Ne mogu živjeti bez tebe“ u kojoj draga devojka postaje deo lirskog subjekta ili nekoliko pesama u kojima su platonski opisane lepote pesnikove miljenice.
Druga tematska celina naglašava senzualnost i percepciju ljubavi, na primer u pesmi „Ljubavno uživanje“, ili požudu. Ova tematska celina uvodi motiv albe, pesničke forme koja opisuje dijalog zaljubljenih, uz moguće prisustvo trećeg lica (staratelja).
Najpoznatija pesma druge tematske celine je „Blaženi čas i hip“, parafrazirajući Petrarkin sonet. Versifikovan je u dodekaloškim dvostihovima, čudnim stihovima koji slede petrarkanska načela i stihovima koji naglašavaju senzualnost. Postaje petrarkistički platonista koji slavi duhovnu ljubav prema Lauri, kao svojoj inspiraciji i muzi, erotizuje i mutira elegični ton u ditirambik, a centralni motiv više nije lirski subjekt već erotska percepcija voljene osobe.
Pesme koje nisu teme ljubavi uglavnom se odnose na odsustvo zemaljske ljubavi i okretanje ka duhovnoj, što se manifestuje kroz 11 pesama posvećenih Isusu i jedna pesma posvećena Bogorodici (Moćna Gospo, koja čezne za milosrđem). Određene satirične pesme takođe se nalaze sa mizoginskim elementima rezignacije, ali i pesme opšteg karaktera, suočavanja sa bogatstvom i tvrdnjom.
Umro je u 25. juna 1527. godine u vreme velike kuge, ostavljajući iza sebe ženu i dva sina.
Ostavite odgovor