Šiško Menčetić

Šišmundo Menčetić (poznat pod imenom Šiško Menčetić) je rođen 27. februara 1458. godine u gradu Dubrovniku (današnja Hrvatska), Republika Ragusa, kao deo plemićke porodice Menčetić (Menze).

Mladost je proveo raskalašeno i razuzdano; njegovo ime se često spominje u pravnim dokumentima dubrovačkog arhiva. Na sudu je optužen za incidente koje je često radio na gradskim ulicama, uključujući i uznemiravanje raznih vlastelinskih žena. Služio je u dubrovačkoj vladi na raznim položajima. Kao dvadesetogodišnjak ušao je u Dubrovačko malo veće, a dva puta (1521. i 1524.) bio je vojvoda Republike Raguze. Menčetić se oženio 1497. kada je imao 40 godina.

Pripada prvoj generaciji hrvatskih lirskih pesnika, a većina njegovih pesama (ukupno 512) sačuvane su u Ranjinoj Miscellani, gdje je on najzastupljeniji pesnik.

Za razliku od Džore Držića, Menčetićev opus sadrži duže lirske naracije, a lirski subjekt je direktniji, jači, lascivan i erotizovan, a naglašena je tema i senzualnost uzvraćene ljubavi. Najistaknutiji uzor je Frančesko Petrarka, što Menčetića, uz Đore Držića, čini prvim hrvatskim petrarkistom. Pripadao je Strambotistima, koji su se odvojili od određenih petrarkanskih ideja; došlo je do značajnog nedostatka neoplatonizma, senzualnost je postala izraženija kako su se pesnici približavali narodnim oblicima (stramboto, rispeto). Većina opusa, međutim, tematski nasleđuje petrarkizam - opisuju se lepota i uživanja pesnikovog miljenika, ali se u nekoliko pesama Menčetić odvojio od klasičnog petrarkizma slaveći sreću ljubavnika čije su molbe prihvaćene.

Osim petrarkijskih elemenata, Menčetićev opus demonstrira jasno uočljive elemente srednjovekovne poezije, bilo u smislu provansalske trubadurske lirike i motiva ropstva, bilo u smislu leksičkih uticaja nemačke kulture (Minnesang). U dve Menčetićeve pesme može se pronaći leksema frava,koja potiče od starovisokonemačke frouve (poveri nemačkoj Frau): "Goraše sija raj pred tom fravom" i "Pjesance, kad si na skut te frave". Tu je i uticaj narodnih motiva, koji je bio rasprostranjen u srednjem veku, pojačan uticajima strambotizama.

Pesme je obično pisao na pisaćoj mašinin sa dve rime; dodekaedar sa neprelaznom rimom i sekundarnom cezurom posle trećeg i devetog sloga, sa glavnom cezurom posle šestog sloga (npr. koja čita | sej pesme ||, molim | veselo), sa izuzetkom tri pesme sa meračem od 15 slogova, i pesma "Isusu na krstu" napisana na dodekasilu u stilu Marulića sa prelaznom rimom.

Njegove pesme uglavnom sadrže ljubavne motive, često u akrostihu sa imenima žena kojima su pesme bile posvećene, ali postoje i brojna satirična i moralna promišljanja, kao i 11 verskih pesama posvećenih Isusu. Dominantni tip je deklarativna ili dijaloška, odnosno apelativna pesma, izuzetak su pesme poput "Zoviješe zora dan". Tri pesme su pisane u „ženskom glasu", u kojima je pripovedač žena, a odlikuju se jednostavnim pesničkim jezikom, ženskom požudnom čežnjom za ljubavnikom u njegovom odsustvu i simulacijom pisane komunikacije.

U prvoj tematskoj celini pojavljuju se pesme poput "Ne mogu živjeti bez tebe" u kojoj draga devojka postaje deo lirskog subjekta ili nekoliko pesama u kojima su platonski opisane lepote pesnikove miljenice.

Druga tematska celina naglašava senzualnost i percepciju ljubavi, na primer u pesmi "Ljubavno uživanje", ili požudu. Ova tematska celina uvodi motiv albe, pesničke forme koja opisuje dijalog zaljubljenih, uz moguće prisustvo trećeg lica (staratelja).

Najpoznatija pesma druge tematske celine je "Blaženi čas i hip", parafrazirajući Petrarkin sonet. Versifikovan je u dodekaloškim dvostihovima, čudnim stihovima koji slede petrarkanska načela i stihovima koji naglašavaju senzualnost. Postaje petrarkistički platonista koji slavi duhovnu ljubav prema Lauri, kao svojoj inspiraciji i muzi, erotizuje i mutira elegični ton u ditirambik, a centralni motiv više nije lirski subjekt već erotska percepcija voljene osobe.

Pesme koje nisu teme ljubavi uglavnom se odnose na odsustvo zemaljske ljubavi i okretanje ka duhovnoj, što se manifestuje kroz 11 pesama posvećenih Isusu i jedna pesma posvećena Bogorodici (Moćna Gospo, koja čezne za milosrđem). Određene satirične pesme takođe se nalaze sa mizoginskim elementima rezignacije, ali i pesme opšteg karaktera, suočavanja sa bogatstvom i tvrdnjom.

Umro je u 25. juna 1527. godine u vreme velike kuge, ostavljajući iza sebe ženu i dva sina.