Stanislav Vinaver

Stanislav Vinaver bio je srpski književnik i prevodilac. Rođen je u Šapcu 1. marta 1891. godine u uglednoj jevreskoj porodici. Otac Avram Josif Vinaver bio je lekar, a majka Ruža pijanistkinja. Njegov otac doselio se u Šabac iz Poljske 1899. godine donevši sa sobom rendgen aparat, što je na Vinavera kao dečaka ostavilo veliki uticaj.

Osnovnu školu završio je u Šapcu, a gimnaziju u Beogradu, matematiku i fiziku studirao je na pariskoj Sorboni. Još tada je postao sledbenik filozofskih ideja Andrija Bergsona, a 1911. godine objavljuje zbirku simbolističke poezije Mjeća.

U balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu je učestvovao kao dobrovoljac, prešao je golgotu povlačenja pareko Albanije i na Krfu se angažovao kao urednik Srpskih novina. Po završetku ratova bio je kratko angažovan u Ministarstvu prosvete da bi se potom posvetio novinarstvu i književnosti kao pripadnik mladih i novih modernističkih srpskih književnika među kojima su bili Miloš Crnjanski, Dragiša Vasić, Rade Drainac, Rastko Petrović, Ljubomir Micić, Velibor Gligorić, Marko Ristić. Pisao je kao stalni kritičar za "Vreme".

Sarađivao je na mnogim listovima i časopisima: Zvono, Bosanska vila, Nada, Srpski književni glasnik, Delo, Brankovo kolo, Nova iskra, Štampa, Narodno jedinstvo, Listići, Pijemont, Zvezda, Srpske novine, Zabavnik, Zora, Sloboda, Književni jug, Dan, Osa, Progres, Dunav, Kritika, Republika, Zenit, Epoha, Hipnos, Misao, Putevi, Novi list, Vesele novine, Jevrejski život, Kniževni polet, Nova smena i mnogi drugi.

Pesnik, esejista Vinaver javlja se kao utemeljivač ekspresionističkog pokreta. Napisao je "Manifest ekspresionističke škole" koji objavljuje 1920. godine u dnevnom političkom listu "Progres", čiji je bio i urednik.

Zalagao se za raskid sa tradicionalnim umetničkim izrazom i osporavao je dotadašnje "patriotske deseteračke kanone" koje su bili postavili do tada nenadmašni književni kritičari Jovan Skerlić i Bogdan Popović.

Stanislav Vinaver 1921. godine zajedno sa Todorom Manojlovićem pokreće i uređuje biblioteku "Albatros" koji se zalagao za nov duh i nov ritam u književnosti. Program ove bilblioteke odgovarao je onome u Gromobranu svemira. Biblioteka je imala je za cilj da isključi površnu i šturu didaktiku, da mladim generacijama ostavi dela intuicije u kojima se pokazuje ceo čovek sa svim svojim nedaćama i cela čovekova duša sa skrivenim osećanjima.

U eseju o Rastku Petroviću Vinaver je posle trideset godina pomenuo da je njegov Gromobran svemira trebao biti prva štampana sveska "Albatrosa", ali pročitavši "Dnevnik o Čarnojeviću" Miloša Crnjanskog nije mogao odoleti raskošnom talentu i prvo štampati njega. U istom eseju je zapisao:

"...znao sam da će naš "Albatros" imati života. Njen značaj za budućnost vać danas postaje istorijski važnim."

Vinaver, iako nije imao srpske krvi, prema Srbima i Srbiji ostavrio je jedan čudan patriotizam. Više od mnogih naših tadašnjih pisaca bio je zanet Evropom, njenom književnošću i potrebom da srpska književnost dosegne dotadašnje granice. Govorio je da ide da ratuje za otadžbinu i kretao u rat i pre nego što je dobijao poziv. Ipak život nije završio u bitkama Drugog svatskog rata već biva odveden u logor.

Kao oficir bivše jugoslovenske vojske Drugi svetski rat proveo je u zarobljeništvu u nemačkom logoru Osnabirk, o čemu je u Beogradu 1945. godine objavio knjižicu pod naslovom "Godine poniženja i borbe - Život u nemačkim "oflazima"". Vinaver je još daleke 1911. u Parizu pisao parodijske pesme poput Evdoksije subverzivnog karaktera i suštinski su početak naše avangarde.

Evropska i srpska avangarda otatle su jednake u savremenom predratnom smislu. Prvi je preveo Haškeovog Dobrog vojnika Švejka, Rableovog Gargantuu i Pantagruel, Kerolovu Alisu u zemlji čuda, Tvenove Doživlaje Toma Sojera i tako imao priliku da se sretne sa elementima parodije u književnosti.

Među njegovim brojnim radovima najpoznatiji su: Priče koje su izgubile ravnotežu, Misli, Varoš zlih volšebnika, Gromobran svemira, Čuvari sveta, Ikarov let, Ratni drugovi, Evropska noć, Jezik naš nasušni, Čardak ni na nebu ni na zemlji, Zanosi i prkosi Laze Kostića...

Stanislav Vinaver umro je u Niškoj Banji, 1. avgusta 1955. godine.