Haiku

Haiku (japanski 俳句) je tradicionalni japanski oblik poezije koji se proširio po svetu, a smatra se najkraćim oblikom poezije koja je pisana ikad. Slično tome, tema haikua je i priroda i čovek u njoj. Pokazuje iznimno koncentrisani momenat prirode koji je povezan s nekim događajima u unutrašnjosti čoveka. Prvi stih haikua savršeno ilustruje osnovnu atmosferu, misli i osećanje.

Što je haiku?

Haiku je kratka pesnička forma nastala u Japanu u Srednjem veku, koja se tradicionalno sastoji od samo 3 stiha, odnosno 17 slogova, čiji je raspored 5-7-5.

To znači da prvi stih ima 5 slogova, drugi stih 7 slogova, a treći 5 slogova kada se metrika prilagodi srpskom jeziku obzirom da slogovi u japanskom jeziku i u evropskim jezicima nemaju istovetno značenje.

Haiku uglavnom se smatra „najkraćom pesmom na svetu“ kojom pesnik iz odnosa posmatrača uvek u sadašnjem vremenu beleži utiske, misli ili odnos čoveka i prirode, jednostavnim minimalističkim stilom bez patetike i kićenja, poštujući formu od tri stiha s po 5, 7 i 5 slogova.

U haiku poeziji često se koristi kigo. Obzirom da je haiku prvenstveno poezija prirode, kigo predstavlja godišnja doba, ciklus života. Kigo je jedna vrsta odrednice ili reči, asocijacija koja definiše trenutak koji pesnik prenosi.

Primer:

„na ogoljelu granu –
smjestila se vrana
jesenji sumrak“ – Macuo Bašo

Vrste haiku poezije

Možemo razlikovati dva pravca u haiku poeziji. Jedan je onaj tradicionalni, objektivni dok se drugi pravac, „novi haiku“, okreće doživljaju i impresiji i tako proširuje mogućnosti haiku poezije. U današnje vreme većina haikua u Japanu piše se na tradicionalan način i drži se tematike vezane uz prirodu, ali mnogi pesnici, češće u zapadnom svetu, uvrstili su ljubav kao motiv u svoje haiku pesme.

Najvećim japanskim haiku pesnicima smatraju se Macuo Bašo (Matsuo Basho 1644-1694), Josa Buson (Yosa Buson 1716-1784), Kobajaši Isa (Kobayashi Issa 1763-1828) i Masaoka Šiki (Masaoka Shiki 1867-1902).

Istorija haiku poezije

Temelje tradicionalnog haikua postavio je japanski pesnik-samuraj Macuo Bašo. On je uzdigao japanski haiku na razinu prvorazredne umetnosti te se danas smatra “svecem poezije” ne samo u svojoj zemlji, već je kao takav poznat i širom sveta. Jedna od najpoznatijih njegovih haiku pesama je “Stari ribnjak”:

„stari ribnjak –
skok žabe u vodu.
pljusak u tišini“ – Macuo Bašo

U drugoj polovini 19. veka japanska kultura počinje se širiti zapadnim svetom i 1878. rumunski filolog Bogdan Hazdeu prevodi haiku na jedan od evropskih jezika. To su ujedno i prvi poznati prevodi japanskog haikua na jedan od zapadnjačkih jezika.

1888. godine Čemberlen (Basil H. Chamberlain) u svojoj knjizi „Priručnik kolokvijalnog japanskog“ prvi puta prevodi haiku na engleski jezik.

1925. godine Miloš Crnjanski (1893-1977), prvi prevodilac haikua na srpski jezik, u „Srpskom književnom glasniku“ predstavio je Bašoa (Matsuo Basho) i haiku po prvi puta na našim prostorima, a 1928. godine objavljuje i zbirku „Poezija starog Japana“.

Haiku u srpskoj književnosti

„Pesnici haikua su slikari, oni koji slikaju rečima, pesnik haikaija voli svaki pokret bilja i životinja i u svojoj bezgraničnoj budističkoj ljubavi i samilosti smatra se blizak insektu, drveću, svemu što cveta i precveta, svemu što biva i prođe“. – Miloš Crnjanski

U Srbiji se od oktobra 1993. godine u Nišu štampa časopis haiku poezije pod nazivom „Haiku novine“, što je i danas najugledniji časopis tog tipa na ovim prostorima. 1992. godine, u Beogradu je osnovan haiku klub „Šiki“, naziv je dobio po majstoru Šikiju Masaoki (1867-1902), a u oktobru 1993. godine u Nišu se kreće sa štampanjem časopis haiku poezije pod nazivom „Haiku novine“, što je i danas jedan od najuglednijih listova posvećenih japanskim književnim formama na ovim prostorima.

Jedan od istaknutijih haiku pesnika s naših prostora bio je Vid Vukasović (1853-1933), nagrađivan na domaćim i inostranim konkursima.

„Cvetovi čička –
poređani k’o zvezde
Velikih Kola“ – Vid Vukasović

U novije vreme jedna od najnagrađivanijih srpskih pesnikinja haikua, s osvojene 42 međunarodne nagrade, je Verica Živković (1957-2014).

„Posečena šuma –
iza rogova jelena
narasta mesec.“ – Verica Živković