Arhetip

Arhetip predstavlja uzor, to su urođeni obrasci mišljenja, osećanja i delanja nastali kao reziltat vekovima slaganog iskustva predaka. U širem smislu predstavlja prvobitni model, prototip, prauzor ili pratip.

Reč arhetip potiče od grčke reči arhetypos što znači prauzor, model.

Arhetip je središnji pojam Jungove psihoanalize, koji označava opšte predstave proistekle iz kolektivno nesvesnog. Na primer, prototipska figura majke, oca, predstave o životnom ciklusu, rađanju, smrti i tako dalje.

Arhetip se dovodi u vezu sa počecima čovečanstva i prvobitnim formama ponašanja. Iako je prvobitno imao navedena značenja, vrlo brzo iz psihologije prelazi  u nauku o književnosti  i najčešće se koristi u interpretaciji dela.

Arhetip u književnosti označava tipične, uzorne likove, zaplete i teme, kao i druge elemente teksta koji se ponavljaju kroz književnu istoriju. Ovakva ponavljanja mogu nastajati u različitim periodima i kulturama. Kada na ovakav način posmatramo arhetip, u književnosti bi to bili, na primer, likovi heroja, zavodnika, izdajnika. Zatim što se tiče motiva, veoma su prisutni motivi silaska u donji svet, sukobi roditelja i dece, neostvarena ljubav zbog položaja u društvu, razdvojenost ljubavnika iz bilo kog razloga i mnogi drugi.

Ukoliko se pozivamo na jungovsko nasleđe, univerzalno prisustvo ovih tema se može objasniti nekom vrstom zajedničke psihološke osnove čovečanstva.

Arhetip u književnosti postoji bez ikakve potrebe da se definiše ili dovodi u vezu sa pretpostavkama iz psihologije. On je u književnosti prisutan kao fenomen koji proističe iz spontanog razvoja.  Uopšteno, njegova funkcija je da olakša snalaženje u svim životnim situacijama.