Antidrama

Antidrama ili drama apsurda ima korene u filozofiji egzistencijalizma koja predstavlja misaoni temelj većine dramskih pisaca ove orjentacije. Njene karakteristike su: apsurdnost (besmisao) egzistencije, relativnost svih vrednosti, odsustvo komunikacije, dvosmislenost osećanja, otuđenost i slično.

Sinonimi antidrami su drama apsurda, teatar apsurda, antiteatar, avangardna drama, novo pozorište, metateatar, teatar protesta, teatar poruge, teatar metafizičke farse, teatar mračne komedije i tako dalje.

Antidrama označava težnju dramske književnosti da narušava svoja tradicionalna pravila, da bi na kraju prerasla u svojevrstan pokret. Antidramu prvi put nalazimo u tridesetim godinama 20. veka u delu Antonena Artoa. Kasnije se ova forma proširila u Francusku i mnoge druge evropske zemlje.

Najznačajniji predstavnici antidrame su: Ežen Jonesko, Semjuel Beket, Artur Adamov, Žan Žene u Francuskoj. U Engleskoj je najpoznatiji Harold Pinter koji se javlja nešto kasnije od francuskih književnika.

Jedan od najvažnijih uzora antidrame potiče iz 19. veka. To je Alfred Žari sa svojim delom “Kralj Ibi” iz 1888. godine. Pored njega direktnim pretečama se mogu smatrati mnoge drama iz prve polovine 19. veka, Apolinerove “Tiresijine dojke” iz 1917. godine. Tu su i mnogi komadi ekspresionizma, futurizma, dadaizma, nadrealizma, kao i rani Brehtovi komadi.

Najpoznatije i prve izvedene antidrame su “Ćelava pevačica” Ežena Joneska i Adamovljeva “Invazija”. Za najuticajnijeg i najznačajnijeg se smatra Semjuel Beket i njgova antidrama “Čekajući Godoa” iz 1953. godine.

Nakon 2. svetskog rata u celom svetu je vladao pesimizam i antidrama je plod takvog raspoloženja. Pesimistička atmosfera je negovala osnovne teze i odlike koje duguju filozofiji egzistencijalizma kao što su: vera u apsurdnost ljudske egzistencije, naglašavanje odsustva trajnih vrednosti i prave komunikacije među ljudima, isticanje otuđenosti, svest o nesvrhovnosti, potencira se na čovekovom mehaničkom delovanju, upotrebljava se jezik lišen značenja i mnoge druge pesimističke odlike.

Sve ove stavove pisci su želeli da izraze bez retoričke pompe prethodnog literarnog pozorišta, na primer Alber Kami i Žan Pol Srtr. Teme koje su okupirale ove pisce uslovile su i formalne odlike. Odbacujići tradicionalne dramske mehanizme, smislene dijaloge i karaktere ukidali su realističku iluziju. Dramska lica nisu mogla birati psihološke i hronološke zakone. Time su počeli insistirati na farsi, preuzimanju odlika iz mjuzikla, cirkusa, pantomime, obreda, baleta i drugih. Situacije su birane tako da vode ka prividnoj odsutnosti radnje, na primer čekanje, usamljenost i slično. Ovakva koncentrična struktura antidrame nalazi se i u drami “Čekajući Godoa” gde imamo ponavljanje istih situacija sa istim licima ili u “Ćelavoj pevačici” gde se lica smenjuju, a situacija ostaje ista.

U srpskoj drami pod uticajem antidrame stvarao je Aleksandar Popović. Njegove poznate drame su “Ljubinko i Desanka”, “Čarapa od sto petlji” i “Krmeći kas”.

Antidrama je u korenu promenila shvatanje drame i pozorišta. Iako se njena upotreba kroz godine menjala i pisci su odustajali od prvobitnih principa i stavova, a njen korenit i snažan uticaj ne može se osporiti.